Học theo Singapore: Đừng làm "thầy bói xem voi"!

Singapore chưa bao giờ thiếu fan hâm mộ. Nhiều nhà lãnh đạo của các nước đang phát triển đề cao tấm gương ông Lý Quang Diệu, người sáng lập ra nhà nước Singapore hiện đại. Ông Lý đã đưa đảo quốc này từ thế giới thứ  ba trở thành một trong những nước giàu có nhất thế giới, trong khi bỏ ngoài tai lời kêu gọi của phương Tây về việc xây dựng một nền chính trị cởi mở hơn. Paul Kagame, vị tổng thống với bàn tay sắt của Rwanda, hy vọng đất nước của ông sẽ trở thành "Singapore của Châu Phi". Các fan của Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte đã so sánh nhà lãnh đạo này với ông Lý ở chỗ ý chí mạnh mẽ, cũng như không dung thứ  với tội phạm và tham nhũng.

Gần đây, cả các nước giàu có cũng bắt đầu muốn học tập đảo quốc sư tử. "Muốn bỏ Obamacare? Chúng ta hãy sao chép lại hệ thống y tế thần kỳ của Singapore", là nội dung một bài xã luận trên website của kênh tin tức bảo thủ Fox News (Mỹ), sau khi Donald Trump đắc cử Tổng thống Mỹ. Bài xã luận này cho rằng "phép lạ" của Singapore dựa trên hai điểm mà các thành viên Đảng Cộng hòa rất thích: "trao quyền cho người tiêu dùng và thúc đẩy cạnh tranh".

Một số người ủng hộ Brexit đã mơ mộng biến nước Anh thành “Singapore bên bờ sông Thames” ("Singapore-on-Thames"): một thiên đường với mức thuế thấp, ít luật lệ cho các doanh nghiệp mong muốn giao dịch thương mại với châu Âu.

Giống như những gì xảy ra trong truyện ngụ ngôn thầy bói xem voi,  những người ngưỡng mộ Singapore đều có điểm chung là họ hiểu được một phần nguyên nhân thành công của  đảo quốc này, nhưng không nắm được bức tranh toàn cảnh.

Chúng ta hãy bắt đầu với luận điểm của những người ủng hộ Brexit. Với dân số 65 triệu người, nước Anh đông dân gần gấp 12 lần Singapore, và có diện tích lãnh thổ lớn hơn Singapore tới 337 lần. So với mặt bằng chung của châu Âu thì nước Anh có mức thuế thấp hơn và ít luật lệ hơn, nhưng so với Singapore mức thuế của Anh vẫn cao hơn nhiều. Mức thuế thu nhập cao nhất hiện nay của Anh là 45%, gấp đôi mức tối đa Singapore. Chi tiêu của chính phủ Anh chiếm khoảng 38% GDP, cũng gấp đôi so với tỷ lệ của Singapore. Nếu một ai đó muốn "thu nhỏ" nhà nước Anh thì điều đó đồng nghĩa với việc cắt giảm chi tiêu và cơ cấu lại hoàn toàn hệ thống bảo hiểm y tế quốc gia (NHS). Cử tri Anh chắc chắn sẽ trừng phạt bất kỳ đảng nào muốn làm điều này.

Nếu giả định rằng sau Brexit, EU vẫn chấp nhận cho nước Anh quyền dễ dàng tiếp cận thị trường chung châu Âu, nước Anh vẫn sẽ có những người hàng xóm rất khác so với Singapore. Đông Nam Á là một khu vực 630 triệu dân đang phát triển mạnh mẽ, nhưng lại có nhiều quốc gia có nền chính trị không ổn định, nhiều tham nhũng hoặc có cơ sở hạ tầng yếu kém. Trong một khu vực như vậy, Singapore trở thành điểm đến cho những doanh nghiệp muốn tiếp cận thị trường ASEAN với rủi ro tối thiểu.

Ngược lại, châu Âu có thể bị trì trệ về mặt kinh tế, nhưng tình hình chính trị khu vực này vẫn ổn định, dù còn đó mối lo về  chủ nghĩa dân túy. Vì thế, việc thành lập một công ty ở Anh để bán hàng cho người Tây Ban Nha sẽ chẳng mang lại lợi ích gì nhiều, so với việc mở công ty tại Singapore để phục vụ cho các khách hàng Indonesia. Điều này sẽ càng vô nghĩa hơn, nếu như sau Brexit nước Anh bị mất quyền tiếp cận thị trường Châu Âu một cách tự do, vốn là kịch bản có nhiều khả năng xảy ra.

Bây giờ hãy bàn tiếp về quan điểm của những người bảo thủ ở Mỹ. Những người này cũng có một phần đúng khi cho rằng hệ thống y tế của Singapore đạt được những kết quả tốt, bằng cách nhấn mạnh đến trách nhiệm cá nhân, phát huy tính cạnh tranh, và không tiêu tốn nhiều chi tiêu công. Người Singapore chi trả phần lớn chi phí y tế bằng chính tiền túi của mình, và là một trong những nước có tuổi thọ bình quân cao nhất thế giới, cũng như tỷ lệ trẻ sơ sinh tử vong ở hàng thấp nhất. Nước này chỉ dành 5% GDP cho y tế, trong đó chi tiêu công cho y tế đóng góp 2% GDP. Ở nước Mỹ thì 2 con số này lần lượt là 17% và 8%, nhưng lại không đạt được kết quả tốt như Singapore.

Tuy nhiên, sự thật là hệ thống y tế của Singapore cũng mang tính cưỡng chế và chịu sự can thiệp của chính phủ nhiều hơn mức người Mỹ có thể chấp nhận. Hầu hết các bệnh viện tại Singapore đều do nhà nước quản lý. Hầu hết các nhà dưỡng lão là thuộc sở hữu tư nhân, nhưng hoạt động dựa trên ngân sách của chính phủ. Chính phủ Singapore cũng trợ cấp rất nhiều cho chăm sóc cấp tính (acute care). Singapore thúc đẩy sự cạnh tranh bằng cách công khai các hóa đơn của bệnh viện, còn các bệnh viện Mỹ lại tạo ra sự nhập nhèm về giá để ngăn cản việc người dân so sánh giá. Chính phủ Singapore cũng buộc người dân phải chuyển 10,5% tiền lương vào tài khoản "Medisave", bên cạnh phần đóng góp từ phía doanh nghiệp. Singapore cũng trợ giá cho các loại thuốc "giá phải chăng và thiết yếu".

Cả 2 phe cánh tả và cánh hữu tại Mỹ sẽ tìm thấy nhiều ưu điểm trong hệ thống y tế của Singapore. Nhưng những người bảo thủ ở Mỹ có lẽ sẽ không chấp nhận những khuôn khổ của hệ thống Singapore. Hiệu trưởng Kishore Mahbubani của Trường Chính sách Công Lý Quang Diệu đã nói: "Hệ tư tưởng mà ông Lý Quang Diệu theo đuổi không phải là tư tưởng kiểu Ayn Rand" (Ayn Rand là một triết gia theo đuổi tư tưởng thị trường tự do một cách cực đoan, là thần tượng của khá nhiều người cánh hữu tại Mỹ).

Nhìn chung, cách tiếp cận của chính phủ Singapore thường là đề cao trách nhiệm cá nhân, nhưng song hành với đó là sự cưỡng ép từ bên trên. Hơn 90% người Singapore sở hữu nhà riêng của họ, nhưng phần lớn trong số đó là những căn hộ do chính phủ xây dựng, được bán ở mức giá mà chính phủ đưa ra, đi kèm với các khoản trợ cấp từ chính phủ. Để tránh sự phân biệt chủng tộc, chính phủ Singapore cũng yêu cầu các khu dân cư công cộng phải có thành phần chủng tộc đa dạng, phản ánh cơ cấu dân số nước này.

Đổi gì, lấy gì?

Cách tiếp cận như vậy sẽ dễ dàng làm kinh động các cử tri phương Tây, và những luật lệ như thế sẽ bị các tòa án phương Tây bác bỏ. Tuy nhiên người Singapore chấp nhận nó. Singapore không có những xung đột sắc tộc thường thấy ở các nước láng giềng như Malaysia hay Indonesia. Quan trọng hơn, ông Lý Quang Diệu đã đưa ra một cuộc đánh đổi vẫn còn hiệu nghiệm: người dân Singapore chấp nhận hạn chế tự do chính trị để đổi lấy chính phủ hiệu quả và mức sống cao.

Các nhà lãnh đạo Singapore thường xuyên mạnh tay bảo vệ danh tiếng của họ trước những lời công kích từ truyền thông phương Tây bằng cách kiện các cơ quan truyền thông này về tội lăng mạ, và liên tục giành phần thắng (ông Lý Quang Diệu xuất thân là một luật sư). Nhưng đồng thời, họ cũng bảo đảm an ninh trong nước, cung cấp hệ thống y tế hạng nhất, dịch vụ giao thông công cộng tốt, cộng thêm hệ thống hành chính công trong sạch và biết lắng nghe dân chúng. Sau khi đảng cầm quyền PAP (Nhân dân Hành động) trải qua cuộc bầu cử tồi tệ nhất trong năm 2011 khi chỉ giành "60% phiếu bầu", đảng này đã đưa ra những thông điệp dân túy hơn, và giành lại thắng lợi vang dội vào 4 năm sau.

Những điều khoản đánh đổi của ông Lý Quang Diệu (chính phủ hà khắc hơn, nhưng trong sạch và đem lại tăng trưởng kinh tế) là những nhân tố cần thiết cho sự thành công của Singapore. Tuy nhiên, những nhà lãnh đạo thế giới thứ ba như Kagame của Rwanda hay Duterte của Philippines thường chỉ đáp ứng được vế đầu tiên (chính phủ hà khắc) nhưng không đáp ứng được vế thứ hai. Trong khi đó, những nước giàu có khác thì lại không có các cử tri "biết nghe lời" như Singapore, để các nhà lãnh đạo có thể an tâm vạch ra các kế sách lâu dài mà không phải lo lắng nhiều về kết quả thăm dò ý kiến cử tri hàng tháng.

Mạnh Đức

Nguồn The Economist