Thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử có phải là một?

Google “thuốc lá thế hệ mới”, chỉ trong vòng 36 giây, hơn 50 triệu kết quả được trả về. Chứng tỏ, mặc dù chưa được thương mại chính thức tại Việt Nam, nhưng các sản phẩm này đã thực sự “có mặt” trong nhận thức nhiều người. Tuy nhiên, rất nhiều người đang hiểu chưa đúng về cấu trúc vận hành của từng loại và thậm chí nhầm lẫn rằng thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử đều như nhau.

Không có thuốc lá nào là vô hại

Các chuyên gia y tế trong và ngoài nước đều khẳng định, không có sản phẩm chứa nicotin nào là an toàn. Khoa học đã cho thấy nicotin dù không phải là chất gây ra các căn bệnh do hút thuốc lá, nhưng vẫn là chất gây nghiện và không thích hợp cho thanh thiếu niên, phụ nữ có thai. Tương tự các sản phẩm nicotin thay thế: miếng dán nicotin, bình xịt nicotin, ống hít nicotin… mà các bác sĩ vẫn kê toa để giúp bệnh nhân cai nghiện thuốc lá điếu cũng có những tác động khác nhau lên cơ thể.

Các sản phẩm thế hệ mới không cần đốt cháy, hay tạo khói mà vẫn đáp ứng được lượng nicotin cho những người hút thuốc lá trưởng thành. Vì thế, thuốc lá thế hệ mới được xác định giảm thiểu đáng kể các chất gây hại và có tiềm năng gây hại đối với sức khoẻ người dùng và cả người hút thuốc lá thụ động. Được biết, FDA vừa công bố một loại thuốc lá làm nóng là sản phẩm giảm thiểu nguy cơ và đang quá trình xét duyệt các loại thuốc lá điện tử.

Khói thuốc lá (do quá trình đốt cháy) mới là nguyên nhân chính gây ra các bệnh liên quan tới việc hút thuốc lá. Nguồn ảnh: ST.

Thuốc lá thế hệ mới có được xem là thuốc lá?

Thuốc lá làm nóng và thuốc lá điện tử được xem là điển hình của các loại thuốc lá thế hệ mới. Thuốc lá làm nóng gồm 3 phần: thiết bị làm nóng (holder), sản phẩm thuốc lá (heatstick) và đầu sạc (charger). Người dùng chỉ có thể sử dụng đúng sản phẩm được cung cấp bởi nhà sản xuất (cả thiết bị lẫn sản phẩm có chứa nguyên liệu thuốc lá đặc chế đi kèm). Theo luật sư Võ Văn Đông, Giám đốc Công ty TNHH M&K (TP. Hồ Chí Minh) cho biết, Khoản 1 Điều 2 Luật phòng chống tác hại của thuốc lá năm 2012 đã định nghĩa: “Thuốc lá là sản phẩm được sản xuất từ toàn bộ hoặc một phần nguyên liệu thuốc lá, được chế biến dưới dạng thuốc lá điếu, xì gà, thuốc lá sợi, thuốc lào hoặc các dạng khác”. Cũng theo luật sư Đông, theo Khoản 3 Điều 1 của luật này thì “nguyên liệu thuốc lá là lá thuốc lá dưới dạng rời, tấm đã sơ chế tách cọng, sợi thuốc lá, cọng thuốc lá và nguyên liệu thay thế khác dùng để sản xuất thuốc lá”.

Như vậy có thể thấy, thuốc lá làm nóng dù khác biệt về công nghệ, cách vận hành và bản chất sản phẩm, nhưng vì có nguyên liệu thuốc lá nên theo định nghĩa, thuốc lá làm nóng sẽ cần theo danh mục “thuốc lá khác” và chịu quản lý của Luật phòng chống tác hại thuốc lá ở góc độ quản lý. Mặt khác, công ước khung FCTC của WHO đã khẳng định thuốc lá làm nóng là sản phẩm thuốc lá và cần được quản lý như thuốc lá. (Nhưng chưa có quy định đối với thuốc lá điện tử).

Trong khi đó thuốc lá điện tử (e-cigarette hoặc vape) dù cũng loại bỏ được quá trình đốt cháy để tạo ra nicotin, nhưng nicotin trong thuốc lá điện tử không đến từ nguồn nguyên liệu thuốc lá như thuốc lá làm nóng mà sử dụng dung dịch có chứa chất nicotin hóa lỏng. Thuốc lá điện tử có 2 loại: hệ thống đóng là loại dùng kèm với ống chứa dung dịch sử dụng một lần (không thể tự châm thêm dung dịch khác) và hệ thống mở là loại có thân chứa (tank) có thể bơm dung dịch vào để dùng tiếp. Dung dịch của thuốc lá điện tử thường chứa nicotin, chất tạo hương, propylene glycol và glycerin thực vật. Tuy nhiên với loại hệ thống mở thì người dùng có thể “tùy biến” sử dụng các hóa chất, hương liệu khác, không phải là các sản phẩm dung dịch nicotin chuẩn được cung cấp kèm theo bởi nhà sản xuất thiết bị (tẩu vape)…

Theo WHO, thuốc lá làm nóng cần được quản lý như thuốc lá. Nguồn ảnh: ST.

Tử vong vì thuốc lá điện tử, nguyên nhân do đâu?

Tính đến nay thuốc lá thế hệ mới đã có mặt trên nhiều quốc gia, trong đó chính phủ các nước như Anh, Nhật, Mỹ đã áp dụng nhiều năm nay như là công cụ giảm thiểu tác hại thuốc lá. Riêng thuốc lá làm nóng đã được cho phép ra mắt tại 57 thị trường, trong đó có Anh, Mỹ, Nhật, Hàn Quốc, Nga… Dù vậy, so với thuốc lá làm nóng thì thuốc lá điện tử bị đặt ra nhiều hoài nghi hơn vì những trường hợp tử vong liên quan đến sản phẩm này tại Mỹ vào năm 2019.

Nhìn vào bề nổi có thể thấy các ca tử vong đến từ việc sử dụng thuốc lá điện tử, nhưng theo các chuyên gia, những vấn nạn do thuốc lá điện tử gây ra, không phải do dung dịch nicotin mà chủ yếu do việc sử dụng biến tướng các loại hương liệu khác tự chế hoặc mua không rõ nguồn gốc, sai chỉ định đối với loại thuốc lá điện tử loại hệ thống mở. Các trường hợp tử vong năm 2019 bùng nổ là do người dùng tự biến tướng sản phẩm bằng những dung dịch đến từ thị trường đen.

Cụ thể, theo Trung tâm kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh Hoa Kỳ CDC công bố, hầu hết các ca EVALI ở Mỹ năm 2019 là do người dùng pha trộn các dung dịch hóa chất tự chế, hàng không rõ nguồn gốc (từ Mexico, Trung Quốc…). Tính đến nay tỉ lệ lớn những ca tử vong do thuốc lá điện tử đều xuất phát từ việc tự bào chế dung dịch bất hợp pháp và hoàn toàn không liên quan đến sản phẩm thuốc lá làm nóng.    

Có thể thấy rằng, đều là thuốc lá thế hệ mới và cùng hoạt động trên cơ chế loại bỏ quá trình đốt cháy tạo khói, nhưng có sự khác biệt về bản chất giữa các sản phẩm. Việc hiểu đúng bản chất của từng loại cũng như mức độ giảm thiểu tác hại của từng loại, để có chính sách quản lý phù hợp là điều cần thiết, giúp công cuộc phòng chống tác hại khói thuốc lá hiệu quả, toàn diện và thực tế hơn.