Cải cách thuế tiêu thụ đặc biệt: Chuyển đổi sang hệ thống thuế hỗn hợp là phù hợp

Công ty PwC Việt Nam vừa công bố báo cáo “Nghiên cứu về hệ thống thuế Tiêu thụ đặc biệt”, khẳng định rằng việc cải cách thuế tiêu thụ đặc biệt đối với thuốc lá tại Việt Nam nên chuyển đổi sang hệ thống thuế hỗn hợp vì là hướng đi phù hợp với xu hướng thế giới.

Nghiên cứu áp dụng kết hợp giữa thuế suất theo tỷ lệ và thuế suất tuyệt đối (tức thuế hỗn hợp) đối với thuốc lá cũng là định hướng mà Chính phủ đã đưa ra trong chiến lược và kế hoạch cải cách hệ thống thuế Việt Nam đối với ngành thuốc lá trong những năm tới.

Các chương trình cải cách thuế TTĐB trên thế giới

Bà Đinh Thị Quỳnh Vân, Tổng Giám đốc Công ty Kiểm toán và Tư vấn PwC Việt Nam cho hay, trong 3 phương thức đánh thuế tiêu thụ đặc biệt (TTĐB) hiện phổ biến trên thế giới, số quốc gia chọn đánh thuế tuyệt đối nhiều nhất (66 quốc gia), tiếp đến là thuế hỗn hợp (61 quốc gia) và thuế theo tỷ lệ phần trăm (47 quốc gia) xét tại thời điểm năm 2018.

Với cơ cấu thuế tuyệt đối, khoảng cách giá giữa các sản phẩm cao cấp và giá thấp hơn sẽ được thu hẹp hơn, từ đó tạo động lực giảm sử dụng các sản phẩm chất lượng thấp hơn với giá rẻ. Xu hướng này có thể thấy ở 21 quốc gia EU áp dụng hệ thống thuế hỗn hợp (chi phối bởi thành phần thuế tuyệt đối).

Trong tương lai, WHO đề xuất các quốc gia hiện đang áp dụng thuế theo tỷ lệ phần trăm như Việt Nam, đầu tiên, nên bắt đầu chuyển sang hệ thống hỗn hợp bằng cách thêm cấu phần thuế tuyệt đối hoặc đưa ra mức thuế TTĐB tối thiểu. Còn các quốc gia đang áp dụng hệ thống hỗn hợp nên xem xét việc tăng cấu phần thuế tuyệt đối chiếm tỷ trọng lớn hơn trong tổng thuế TTĐB trước khi chuyển sang một hệ thống thuế tuyệt đối thuần túy.

Theo đánh giá của PwC Việt Nam, một cơ cấu thuế hiệu quả là cơ cấu có khả năng cân bằng các mục tiêu sức khỏe và tạo ra nguồn thu thuế bền vững đồng thời kiểm soát được việc tiêu dùng thuốc lá bất hợp pháp.

Phương án và lộ trình tính thuế TTĐB cho Việt Nam

Trên cơ sở phân tích chính sách thuế TTĐB hiện hành của Việt Nam, các mục tiêu của Chính phủ và trên cơ sở tham khảo chính sách thuế của một số quốc gia điển hình, báo cáo của PwC Việt Nam đã nêu một số phương án cải cách cơ cấu thuế TTĐB cùng với lộ trình thực hiện trong thời gian ngắn hạn và định hướng dài hạn.

Theo đó, phương án 1 là chuyển sang hệ thống thuế hỗn hợp sau đó tăng dần thành phần tuyệt đối và giảm dần thành phần tương đối. Trong tương lai, khi phù hợp sẽ chuyển sang hệ thống thuế tuyệt đối đơn bậc; phương án 2 là chuyển sang hệ thống thuế tuyệt đối đa bậc (ví dụ: 4 bậc). Sau đó thu hẹp dần số bậc để trở thành hệ thống tuyệt đối đơn bậc.

Mỗi phương án nêu trên đều có những ưu và nhược điểm riêng, nhưng nhìn chung, PwC Việt Nam cho rằng phương án 1 là phương án hợp lý hơn cho Việt Nam. Phương án này cũng phù hợp với định hướng cải cách của Bộ Tài chính.

Bà Nguyễn Thị Cúc - Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam (VTCA) đề xuất phương án hai năm đầu thực hiện phương pháp thuế hỗn hợp - tương đối và tuyệt đối.

Đi vào chi tiết, Bà Nguyễn Thị Cúc - Chủ tịch Hội Tư vấn Thuế Việt Nam (VTCA) tại Hội thảo “Thuế tiêu thụ đặc biệt - Hài hòa giữa điều tiết nguồn thu ngân sách Nhà nước và phát triển sản xuất kinh doanh” tổ chức vào tháng 8/2022 tại Hà Nội đã đề xuất phương án sửa đổi theo lộ trình: hai năm đầu thực hiện phương pháp thuế hỗn hợp - tương đối và tuyệt đối, bên cạnh thuế suất 75% có thể tăng thêm mức thuế tuyệt đối từ 1.000đ/bao. Tiếp đến sẽ nâng dần theo lộ trình 2 năm tiếp theo nâng từ 1.000đ/bao lên 1.500đ/bao. Từ năm thứ 5 sẽ điều chỉnh tăng 2.000đ/bao.

Tiến tới chuyển đổi 100% sang thuế tuyệt đối

Điểm khác biệt chính là thay vì tăng thuế một cách đột ngột, mức tăng thuế được thực hiện dần theo lộ trình để doanh nghiệp và thị trường thích ứng dần dần. Chẳng hạn trong phương án 1, theo báo cáo của PwC Việt Nam, tính thuế tuyệt đối ở mức thấp hơn so với đề xuất của Bộ Tài chính sẽ tránh được sự tăng giá đột biến ở nhóm thuốc lá hợp pháp, khiến người tiêu dùng chuyển đổi sang thuốc lá rẻ hơn bao gồm cả thuốc lá kém chất lượng, độc hại, không rõ nguồn gốc xuất xứ, thuốc lá lậu.

Trong bối cảnh chung của Việt Nam hiện nay, bà Đinh Thị Quỳnh Vân đề xuất, cần tăng thuế có lộ trình, minh bạch, mức tăng nên cao hơn tỷ lệ lạm phát. Đặc biệt, tăng thuế TTĐB đối với thuốc lá cần được thực hiện từng bước, với mức độ vừa phải; kế hoạch tăng thuế TTĐB cần phải có lộ trình hợp lý và có tính định hướng dài hạn nhằm đạt được một cách hài hòa mục tiêu Chính phủ đặt ra về hạn chế tiêu dùng, nhưng cũng giúp đảm bảo sự ổn định trong thu ngân sách nhà nước, hạn chế sự gia tăng đột biến của thuốc lá lậu, từ đó hỗ trợ chuyển đổi ngành thuốc lá chuyển đổi sang cơ cấu sản phẩm có chất lượng tốt hơn, ít độc hại hơn.